Nederland kijkt terug op de meest dramatisch verlopen verkiezingsperiode uit de naoorlogse geschiedenis. Allereerst door de gruwelijke moord op Pim Fortuijn op maandag zes mei. Hiermee verstomde het politieke debat en maakte dit plaats voor rouw maar helaas ook voor verder oplopende spanningen. Een moord op een bekende politicus is in Nederland in eeuwen niet voorgekomen. Ook het rouwbeklag rond Pim Fortuijn was voor Nederland een zeer uitzonderlijke emotionele gebeurtenis.

De moord op Fortuijn is niet alleen een misdaad tegen het leven van een mens, het is ook een schok voor de democratie en de rechtsstaat. Wim Kok heeft zich meteen ingezet om escalatie te helpen voorkomen, niet alleen door tot kalmte op te roepen, maar ook door zijn inzet om de samenleving bij elkaar te houden. Ook Ad Melkert heeft zich op krachtige wijze hiervoor ingezet. Verwijten in hun richting missen elke grond.

De Partij van de Arbeid heeft met de verkiezingen zware klappen gehad. Ook politiek links als geheel heeft het niet goed gedaan, behouders de SP. Nooit eerder heeft een politieke partij zoveel zetels verloren in een verkiezing als nu de PvdA. Het record lag bij het CDA met 20 zetels. Nu zijn het er 22. Nooit eerder ook is de omvang van de PvdA-fractie zo klein geweest als nu, tenminste zo lang ik mij kan heugen. Ook nooit eerder had de PvdA zoveel zetels aan de linkerzijde naast zich. Groen Links en SP zijn nu samen goed voor 19 zetels, dus deze partijen zijn samen bijna even sterk vertegenwoordigd als de PvdA. Als we kijken naar Capelle, dan zien we dat hier de Lijst Pim Fortuijn de meeste stemmen heeft bepaald van alle politieke partijen. De PvdA deed het slechter dan bij de Raadsverkiezingen. De andere kant van het verhaal is dat het CDA het boven verwachting goed heeft gedaan en dat de Lijst Pim Fortuijn de meeste zetelwinst heeft geboekt die een partij in Nederland ooit boekte, namelijk van nul naar 26. De NRC sprak in haar redactionele commentaar van Keerpunt 2002. Dit is een cynische verwijzing naar het door Joop den Uijl aangekondigde Keerpunt 72, toen de progressieve partijen aan een 'andere samenleving' wilden gaan werken.

De afstraffing was het grootste voor de drie partijen die de paarse coalitie vormden. Deze afstraffing vond plaats in een klimaat waarin paars geen goed meer kon doen. Het merkwaardige is echter dat over acht jaar totaal beoordeeld de paarse kabinetten het absoluut niet slecht hebben gedaan. Vooral voor Paars 1 was veel waardering, bij Paars 2 lag het gevaar van stagnatie op de loer. Er zijn echter veel dingen gebeurd, zoals de belastingherziening, de verbetering van de financiele positie van Nederland, de toename van de werkgelegenheid, het zogeheten homohuwelijk, de euthanasiewetgeving, het verduidelijken en aanscherpen van het vreemdelingenbeleid. Toch sloeg de balans de laatste tijd in negatieve zin door. Ik heb zelf de indruk dat 11 september ook in Nederland een schok heeft gegeven, die emotioneel doorwerkt en die het wantrouwen tegen mensen uit andere culturen aanwakkerde. De strijd tegen terreur is daarbij op papier wel een wereldwijde strijd, maar Nederland speelt net als heel Europa in de machtspolitieke ogen van Amerika vooral een symbolische rol. We kennen hier dus wel de angst maar niet de macht om er wat tegen te doen. Deze onzekerheid heeft het klimaat voor Fortuijn gevoed en vele media, waaronder columnisten, ingezonden brievenschrijvers en andere duiders van het wereldgebeuren hebben bewust en onbewust het vertrouwen in de zittende Nederlandse regering en in veel zittende politici kapot gemaakt. Fortuijn speelde daar zelf een katalyserende rol in, maar hij was niet de veroorzaker. We moeten daarbij ook oog hebben voor wat de reële zwakke kanten van het overheidsbeleid in Nederland zijn. Ik denk dan aan de volgende punten: het gedogen waar grenzen stellen geboden is. Bijvoorbeeld bij bolletjesslikkers die vanuit de Antillen hier komen. Ik denk ook aan het niet al te sterke buitenlandbeleid dat Nederland de laatste jaren voert. Het is tamelijk conformistisch aan Amerika en te weinig op Europese samenwerking gericht, bijvoorbeeld bij de standpuntbepaling rond Israël en Palestina en het voornemen om in zee te gaan  met het Joint Strike Fighter Project. Verder is het openbaar vervoerbeleid in Nederland nog geen daverend succes te noemen. Uiteraard is er ook de voortslepende WAO discussie. Tenslotte is er de kwestie Srebenica en de Nederlandse rol daarbij binnen het kader van de internationale vredesmacht die vooral het mooie Nederlandse zelfbeeld van redder in internationale zaken heeft aangetast.

Het beeld dat paars een puinhoop achterlaat is in een aantal opzichten niettemin volstrekt overtrokken. Het is zoals den Uijl dat altijd zo graag zei, de waan van de dag.

De Nederlandse gezondheidszorg en het Nederlandse onderwijs zijn niet rampzalig. Wat zo langzamerhand wel rampzalig wordt is het klimaat van reputatiebeschadiging dat in Nederland optreedt. Het lijkt wel of Nederlanders mensen die politieke verantwoordelijkheid hebben gedragen graag op de mestvaalt gooien. Een nieuwe generatie roept dat ze het anders gaat doen, tot ze zelf aan de beurt zijn voor de volgende afstraffing. Het verworden van de politieke verhoudingen tot een gladiatorengevecht of tot een Big Brother huis dat door lijsttrekkers wordt bewoond vind ik ongepast. Ik heb de vrijheid van meningsuiting lief, maar ik vraag me toch af of de journalistieke en mediacodes in ons land er niet toe bijdragen dat het afbrandrisico van mensen te groot wordt. Kok heeft een dergelijk afscheid niet verdiend. Melkert had een betere kans moeten krijgen. Maar er kon rustig worden geschreven over zijn pruilende mondje, over zijn bril, over zijn manier van praten enzovoorts. Meer dan ooit is er onder de gordel en op de man gespeeld.

Paars is nu dood, maar de toekomst is toch ook aan rood, laat de zwakte weer kracht worden.

We moeten als partij met zelfvertrouwen en kracht verder gaan. Alsjeblieft zonder bijltjesdag, maar op de inhoud van ons verhaal. De PvdA kwam deze campagne te weinig in haar eigen verhaal. Fortuijn en ook Balkenende wisten het antipaarsgevoel te mobiliseren. Hun partijen hebben daarmee succes  geoogst, evenals de SP. De PvdA moet terugwinnen, op politiek links, maar vooral ook op brede lagen van de bevolking. Niet door de rechtse thema's over te nemen, maar door de eigen thema's 's  helder naar voren te brengen en door samen te werken met politiek links. De PvdA moet daarbij niet langer de SP het monopolie over het begrip socialisme gunnen. Ik geloof niet dat de politici er allemaal naar moeten streven volkshelden te worden of volkshelden politici (Andre Hazes). Als Drees eerst bij Henny Huisman had moeten optreden, was hij vast een mislukte politicus geworden. De politiek is voor de burger en niet omgekeerd, maar dat wil niet zeggen dat elke burger even goed is in het goed kunnen waarmaken van de rol van politicus. De burger zegt bij verkiezingen als het ware, ik wil dat jij mij vertegenwoordigt. Het is belangrijk dat die man of vrouw meer is dan een televisiepersoonlijkheid, maar iemand in wie je ook persoonlijk vertrouwen stelt. Ik heb zelf gestemd op Jose Smits, lijst 1 no 34, omdat ik haar ken en waardeer, als PvdA woordvoerder op het terrein van sociale zekerheid en gehandicaptenbeleid. We moeten denk ik toe, naar een gedeeltelijke wijziging van het kiesstelsel om niet alleen betrokkenheid met partijen, maar ook met kandidaten beter vorm te kunnen geven. Dat kan door een mengvorm van evenredige vertegenwoordiging en districtenstelsel. Je zou dat Amerikaanse of Britse toestanden kunnen noemen, waar het campagnevoeren een belangrijke activiteit is ook op lokaal niveau. Dat lokale niveau krijgt in Nederland nog te weinig aandacht van de landelijke partijen, waaronder de PvdA. Toch denk ik dat de PvdA als partij terug kan komen door te praten met mensen, door te communiceren en campagne te voeren. De kern van ons verhaal vertellen, juist ook in de eigen gemeente, met gebruikmaking van alle media, van de groentenboer tot de website.